Касаба уюшмалари фаолиятининг хуқуқий асослари

Ўзбекистон Республикасининг «Касаба уюшмалари, уларнинг ҳуқуқлари ва фаолиятининг кафолатлари тўғрисида»ги Қонуни қачон қабул қилинган ва унинг қисқача мазмун-моҳияти нимадан иборат?

Ўзбекистон Республикасининг «Касаба уюшмалари, уларнинг ҳуқуқлари ва фаолиятининг кафолатлари тўғрисида»ги Қонуни 1992 йил 2 июл куни қабул қилинган.

Қонунга 2011 йил 7 декабр кунида ўзгартириш киритилган, унга кўра касаба уюшмаларидан меҳнат ва техник инспекцияси ваколатлари олинган.

Қонун 3-боб 22 моддадан иборат.

Қонун касаба уюшма органлари фаолиятидаги ҳуқуқий муносабатларни тартибга солади. Қонун касаба уюшмаларининг жамоат бирлашмаси сифатидаги ваколатлари, ҳуқуқ ва экинликларининг кафолатларини тартибга солади. Қонун шунингдек, касаба уюшмаларининг мустақиллигини, аъзоларнинг эркин бирлашиш ҳуқуқини, касаба уюшмаларининг меҳнат қилиш ҳуқуқини ҳимоялаш соҳасидаги иштироки ҳуқуқини, касаба уюшмаларининг музокаралар олиб бори шва жамоат шартномалари, битимлари тузишга бўлган ҳуқуқларини, асосий ишидан озод этилган ва асосий ишидан озод этилмаган ҳолда сайланган касаба уюшма ходимларининг ҳуқуқ ва фаолиятининг кафолатларини, меҳнат низоларини кўришда ва ходимларнинг ижтимоий иқтисодий манфаатларини ҳимоя қилишдаги касаба уюшмаларининг ҳуқуқлари ва фаолиятининг кафолатларини белгилаб беради.

You helped this information? Yes No

«Ўзбекистон касаба уюшма ташкилотларининг юридик хизмати тўғрисида»ги Низомнинг янги таҳрири қачон тасдиқланган ва унинг асосий вазифалари нимадан иборат?

«Ўзбекистон касаба уюшма ташкилотларининг юридик хизмати тўғрисида»ги низомининг янги таҳрири Ўзбекистон касаба уюшмалари Федерацияси Кенгашининг 2013 йилнинг 6 август кунидаги 9-25 сонли раёсат қарори билан тасдиқланган.

Қуйидагилар касаба уюшмалари юридик хизматининг асосий вазифалари ҳисобланади:

1. Касаба уюшмасининг ҳуқуқ ижодкорлиги ва ҳуқуқни қўллаш фаолиятида бевосита қатнашиш;

2. Норматив-ҳуқуқий ҳужжатларнинг тизимлаштирилган ҳисобини белгиланган талабларга мувофиқ юритиш;

3. Касаба уюшмаси аъзолари ва ходимларининг ҳуқуқий маданиятини ва ҳуқуқий саводхонлигини оширишда, қабул қилинаётган норматив-ҳуқуқий ҳужжатларнинг мазмуни ва моҳиятини уларга етказишда қатнашиш;

4. Касаба уюшмаси ва унинг тизимига кирадиган ташкилотлар, уларнинг мансабдор шахслари фаолиятида қонунийликни таъминлашга кўмаклашиш;

5. Касаба уюшмасининг шартномавий-ҳуқуқий ва талабнома-даъво ишларини юритишда қатнашиш;

6. Ўз аъзоларининг, шунингдек айрим фуқаролардан тушган аризаларини, таклифларини ва шикоятларини кўриб чиқиш;

7. Судларда ва бошқа идораларда касаба уюшмасининг ҳамда аъзоларининг мулкий, меҳнат ва ижтимоий-иқтисодий ҳуқуқларини ҳамда бошқа манфаатларини ҳимоя қилиш.

You helped this information? Yes No

Ҳуқуқий масалалар бўйича савол-жавоблар

1. Савол:
- Меҳнат шартномасининг иш берувчининг ташаббуси билан бекор қилишда Иш берувчи Меҳнат кодексининг қайси моддасидан фойдаланади ва у нечта банддан иборат. Касаба уюшмаси қўмитасининг розилигини олиш талаб этилмайдиган ҳолатлар қандай?

Жавоб:
- Иш берувчи меҳнат шартномасини ўзининг ташаббуси билан бекор қилишда Меҳнат кодексининг 100-моддасини қўллайди. Меҳнат кодексининг 100-моддаси 2 та қисм ва 7 банддан иборат, яъни:
1) технологиядаги, ишлаб чиқариш ва меҳнатни ташкил этишдаги ўзгаришлар, ходимлар сони (штати) ёки иш хусусиятининг ўзгаришига олиб келган ишлар ҳажмининг қисқарганлиги ёхуд корхонанинг тугатилганлиги сабабли;
2) ходимнинг малакаси етарли бўлмаганлиги ёки соғлиғи ҳолатига кўра бажараётган ишига нолойиқ бўлиб қолиши;
3) ходимнинг ўз меҳнат вазифаларини мунтазам равишда бузганлиги;
4) ходимнинг ўз меҳнат вазифаларини бир марта қўпол равишда бузганлиги;
5) ўриндошлик асосида ишламайдиган бошқа ходимнинг ишга қабул қилиниши муносабати билан, шунингдек меҳнат шартларига кўра ўриндошлик иши чекланиши сабабли ўриндошлар билан меҳнат шартномасининг бекор қилинганлиги;
6) корхона рахбари, унинг ўринбосари, бош бухгалтер билан, корхонада бош бухгалтер лавозими бўлмаган тақдирда эса, бош бухгалтер вазифасини амалга оширувчи ходим билан тузилган меҳнат шартномаси мулкдорнинг алмашиши сабабли бекор қилинганлиги.
7) ходимнинг пенсия ёшига тўлганлиги, қонун ҳужжатларига мувофиқ ёшга доир давлат пенсиясини олиш ҳуқуқи мавжуд бўлганда;
Меҳнат шартномасини иш берувчининг ташаббуси билан бекор қилинганда, башарти жамоа келишуви ёки жамоа шартномасида назарда тутилган тақдирда меҳнат шартномасини иш берувчининг ташаббуси билан бекор қилишда касаба уюшма қўмитасининг олдиндан розилигини олиш лозим.
Қуйидаги ҳолларда меҳнат шартномаси иш берувчининг ташаббуси билан бекор қилишда касаба уюшма қўмитаснинг олдиндан розилиги олинмайди:
- корхона тугатилиши муносабати билан;
- корхона раҳбари билан тузилган меҳнат шартномасини бекор қилинганда;
- корхона рахбари, унинг ўринбосари, бош бухгалтер билан, корхонада бош бухгалтер лавозими бўлмаган тақдирда эса, бош бухгалтер вазифасини амалга оширувчи ходим билан тузилган меҳнат шартномаси мулкдорнинг алмашиши сабабли бекор қилинганлиги;

2. Савол:
- Иш берувчи ходим-пенсионер билан меҳнат шартномасини бекор қилмоқчи бўлса нималарга эътибор бериши керак ва бу ҳуқуқ қачон пайдо бўлади?

Жавоб:
- Ўз.Рес МКнинг 100-моддасининг 2-қисми 7-бандига асосан ходимнинг пенсия ёшига тўлганлиги, қонун ҳужжатларига мувофиқ ёшга доир давлат пенсиясини олиш ҳуқуқи мавжуд бўлганда меҳнат шартномасини и ш берувчининг ташаббуси билан ходимни камида 2 ой олдин ёзма равишда огоҳлантирган ҳолда, кўрсатилган огоҳлантириш муддатига вақтинча меҳнатга қоибилиятсиз даврлари, шунингдек, давлат ва жамоат топшириқларини бажарган вақтни кирмаган ҳолда, огоҳлантириш муддати даврида ҳафтада 1 куни, яъни ҳафтанинг меҳнат жараёнига тўсқинлиқ қилмаган ҳолда, график асосида ўртача иш ҳақини сақланган ҳолда ишга чиқмасликка ва бу вақтдан бошқа иш қидириш учун фойдаланиш ҳуқуқини таъминлаган ҳолда, тарафларнинг келишувига биноан огоҳлантириш муддати ўртача ойлик иш ҳақини компенсация билан алмаштирилиши мумкинлигини таъминлаган ҳолда, касаба уюшма қўмитасининг олдиндан розилигини олган ҳолда, МКнинг 109-моддасига асосан ходимнинг ўртача иш ҳақи миқдорида ишдан бўшаш нафақасини берган ҳолда меҳнат шартномасини бекор қилиши мумкин.

3. Савол:
- Аёлга бола икки ва уч ёшга тўлгунга қадар парваришлаш учун бериладиган таътиллар даврида қандай кафолатлар мавжуд?

Жавоб:
- Ўзбекистон Республикаси МКнинг 233-моддасида - Аёлларга туққунга қадар етмиш календарь кун ва туққанидан кейин эллик олти календарь кун (туғиш қийин кечган ёки икки ва ундан ортиқ бола туғилган ҳолларда — етмиш календарь кун) муддати билан ҳомиладорлик ва туғиш таътиллари берилиб, давлат ижтимоий суғуртаси бўйича нафақа тўланади.
Ҳомиладорлик ва туғиш таътили жамланган ҳолда ҳисоблаб чиқилиб, туғишга қадар амалда бундай таътилнинг неча кунидан фойдаланилганидан қатъи назар аёлга тўлиқ берилади.
234-моддага асосан аёлга хомиладорлик ва туғиш таътили тугаганидан кейин аёлнинг хоҳишига кўра, унга боласи икки ёшга тўлгунга қадар болани парваришлаш учун таътил берилиб, бу даврда қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда нафақа тўланади.
Аёлга, унинг хоҳишига кўра, боласи уч ёшга тўлгунга қадар болани парваришлаш учун иш ҳақи сақланмайдиган қўшимча таътил ҳам берилади.
Болани парваришлаш учун бериладиган таътиллардан боланинг отаси, бувиси, буваси ёки болани амалда парваришлаётган бошқа қариндошлари ҳам тўлиқ ёки уни қисмларга бўлиб фойдаланишлари мумкин.
Аёл ёки ушбу модданинг учинчи қисмида кўрсатилган шахслар ўз хоҳишларига кўра, болани парваришлаш таътили даврида тўлиқ бўлмаган иш вақти режимида ёки иш берувчи билан келишиб, уйда ишлашлари мумкин. Бунда уларнинг нафақа олиш ҳуқуқлари (ушбу модданинг биринчи қисми) сақланиб қолади.
Болани парваришлаш таътиллари даврида аёлнинг иш жойи (лавозими) сақланади. Бу таътиллар меҳнат стажига лекин ҳаммасини жамлаганда кўпи билан уч йил, шу жумладан мутахассислиги бўйича иш стажига ҳам қўшилади.
Болани парваришлаш таътилларининг вақти, башарти жамоа шартномасида, корхонанинг бошқа локал ҳужжатида ёхуд меҳнат шартномасида ўзгача ҳол назарда тутилмаган бўлса, кейинги ҳақ тўланадиган йиллик таътил олиш ҳуқуқини берадиган иш стажига қўшилмайди.
237-моддага асосан, Ҳомиладор аёллар ва уч ёшга тўлмаган боласи бор аёллар билан тузилган меҳнат шартномасини иш берувчининг ташаббуси билан бекор қилишга йўл қўйилмайди, корхонанинг бутунлай тугатилиш ҳоллари бундан мустасно, бундай ҳолларда меҳнат шартномаси уларни албатта ишга жойлаштириш шарти билан бекор қилинади. Мазкур аёлларни ишга жойлаштиришни маҳаллий меҳнат органи уларни ишга жойлаштириш даврида қонун ҳужжатларида белгиланган тегишли ижтимоий тўловлар билан таъминлаган ҳолда амалга оширади.

4. Савол:
- Меҳнат шартномасини иш берувчининг ташаббуси билан бекор қилишда ўн саккиз ёшга тўлмаган шахсларнинг қандай қўшимча кафолатлари мавжуд?

Жавоб:
- Ўз.Рес. МКнинг 246-моддасига асосан, Ўн саккиз ёшга тўлмаган ходимлар билан тузилган меҳнат шартномасини иш берувчининг ташаббуси билан бекор қилишга, меҳнат шартномасини бекор қилишнинг умумий тартибига риоя қилишдан ташқари, маҳаллий меҳнат органининг розилиги билан йўл қўйилади.

5. Савол:
- Якка меҳнат низоларини кўриб чиқувчи органлар қаторига кимлар киради?

Жавоб:
- Ўз.Рес. МКнинг 260-моддасига асосан, Якка меҳнат низоларини кўриб чиқувчи органларга қуйидагилар киради:
1.Меҳнат низолари комиссиялари томонидан, ушбу Кодекснинг 269-моддасида кўрсатилган низолар бундан мустасно;
2. туман (шаҳар) судлари томонидан кўриб чиқилади.
Ходим меҳнат низосини ҳал қилиш учун ўз хоҳишига кўра, меҳнат низолари комиссиясига ёки бевосита судга мурожаат этишга ҳақлидир.

Хизмат кўрсатиш ва ўқув муассасалари соҳа Республика бирлашган касаба уюшма қўмитасида 8-371 202-45-84 раыамли Ишонч телефони фаолият кўрсатмоқда. Қунғироқ қилинг, меҳнат ҳуқуқи қонунчилиги борасидаги саволларингизга батафсил жавоб берамиз.

Маъмуржон Қиёмов,
Қўмита етакчи ҳуқуқшуноси

You helped this information? Yes No

Бошланғич ташкилотда касаба уюшма қўмитаси ва унинг раисни, ёки ташкилотчисини сайланиши тартиби қандай?

Ўзбекистон касаба уюшмалари Федерацияси Кенгашига (ЎзКУФК) бирлашган касаба уюшмалари Уставининг 4-боб, 4.3-бандигаҳамда тармоқ касаба уюшмаларининг Уставларига асосан,

-30 нафаргача касаба уюшмаси аъзосини бирлаштирган бошланғич касаба уюшма ташкилотида касаба уюшма ташкилотчиси, унинг ўринбосари, ғазначиси 5 йил муддатга сайланади.

- 30 ва ундан ортиқ касаба уюшма аъзоларини бирлаштирган бошланғич, цех касаба уюшма ташкилотида –касаба уюшма қўмитаси, цех қўмитаси ва тафтиш комиссияси (ўз мустақил бюджетига эга бўлган цех касаба уюшмаси ташкилотларида) 5 йил муддатга сайланади.

You helped this information? Yes No

Қандай ҳолларда касаба уюшмалари ташкилотларининг йиғилишлари, сайлаб қўйиладиган органларининг мажлислари ҳуқуқли ҳисобланади?

ЎзКУФК Уставининг 6-боб, 6.3-бандига ҳамда тармоқ касаба уюшмаларининг Уставларига асосан,

Касаба уюшмалари йиғилишлари, сайланма органлар мажлислари уларнинг ишида мазкур ташкилот, касаба уюшма аъзоларини, сайланма органлар аъзоларинингярмидан кўпи иштирок этган тақдирда ҳуқуқли ҳисобланади.

You helped this information? Yes No

Касаба уюшмалари йиғилишлари, сайлаб қўйиладиган органлар қарорлари қандай ҳолларда қабул қилинган деб ҳисобланади?

Ўзбекистон касаба уюшмалари Федерациясига бирлашган касаба уюшмалари Уставининг 6-боб, 6.4-бандига асосан, Касаба уюшмалари қурултойлари, конференциялари, сайланма органлар йиғилишларининг қарорлари, уларда қатнашаётган делегатлар, иштирокчилар ёки аъзоларининг ярмидан кўпроғи қўллаб овоз берганда қабул қилинган ҳисобланади.

Касаба уюшмаси фаолиятини тўхтатиш ҳамда Федерация таркибидан чиқиш тўғрисидаги қарор унинг учун қурултой барча делегатларининг камида 2/3 қисми овоз берган тақдирдагина қабул қилинган ҳисобланади.

You helped this information? Yes No

Касаба уюшмаси қандай ташкилот ҳисобланади?

Ўзбекистон Республикасининг миллий қонунчилигига мувофиқ, касаба уюшмаси мулкчилик шаклидан қатъий назар корхона, ташкилот ва муассасаларда меҳнат қилаётган ходимларнинг ишлаб чиқариш, касбий ва ижтимоий-иқтисодий ҳамда меҳнатга оид бўлган умумий манфаатларини ифода этувчи ва ҳимоя қилувчи, ихтиёрийлик асосида ташкил этилган ўзини-ўзи бошқарувчи нодавлат нотижорат жамоат бирлашмасидир.

You helped this information? Yes No

Касаба уюшмаларининг фаолиятининг хуқуқий асослари қандай норматив хужжатлар билан тартибга солинади?

Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 59-моддасида касаба уюшмаларининг хуқуқий мақоми белгиланган. Унга кўра, касаба уюшмалари ходимларнинг ижтимоий-иқтисодий хуқуқлари ва манфаатларини ифода этадилар ва ҳимоя қиладилар.

Шунингдек, касаба уюшмаларининг фаолиятига тааллуқли бўлган қоидалар ва хуқуқий нормалар 10 дан ортиқ қонунларда, жумладан 1991 йил 15 февралда қабул қилинган Ўзбекистон Республикасининг “Жамоат бирлашмалари тўғрисида”, 1992 йил 2 июлда қабул қилинган “Касаба уюшмалари, уларнинг хуқуқлари ва фаолиятининг кафолатлари тўғрисида”, 1993 йил 6 майда қабул қилинган “Меҳнатни муҳофаза қилиш тўғрисида”, 1999 йил 14 апрелда қабул қилинган “Нодавлат нотижорат ташкилотлар тўғрисида”, 2007 йил 3 январда қабул қилинган “Нодавлат нотижорат ташкилотлар фаолиятининг кафолатлари тўғрисида”, 2014 йил 29 сентябрда қабул қилинган “Ижтимоий шериклик тўғрисида” ва шу каби бошқа қонунларда, Ўзбекистон Республикаси Меҳнат кодексининг 90 га яқин моддаларида, Ўзбекистон касаба уюшмаларининг ва тармоқ касаба уюшмаларининг Республика Адлия вазирлигида рўйхатдан ўтказилган Уставларида, шунингдек тегишли қарор ва низомларда акс эттирилгандир.

Шунингдек, касаба уюшмалари Уставига мувофиқ, касаба уюшмаларининг юқори ва сайланма органларининг ўз ваколатлари доирасида қабул қилган қарорлари, низомлар, дастурлар, тартиб ва қоидалар, йўриқнома ва тавсиялар билан касаба уюшмаларининг фаолиятига тегишли бўлган муносабатлар тартибга солинади.

You helped this information? Yes No

“Ижтимоий шериклик тўғрисида” қонун қачон қабул қилинди ва у қочондан бошлаб амалга киритилган?

Ўзбекистон Республикасининг “Ижтимоий шериклик тўғрисида” қонуни Олий Мажлиси Қонунчилик Палатаси томонидан 2014 йил 18 июнда қабул қилинган бўлиб, Сенат томонидан 2014 йил 28 августда маъқулланган. Мазкур Қонун 5 та боб ва 30 та моддадан иборат бўлиб, “Ҳалқ сўзи” газетасида 29 сентябр куни чоп этилди ва 2015 йилнинг 1 январидан бошлаб амалга киритилди.

You helped this information? Yes No

“Ижтимоий шериклик” деганда нима тушинилади?

Ўзбекистон Республикасининг “Ижтимоий шериклик тўғрисида” қонунининг 3-моддасида, “ижтимоий шериклик” тушунчасига хуқуқий таъриф берилган. Унга кўра, “Ижтимоий шериклик давлат органларининг Нодавлат нотижорат ташкилотлари (ННТ) ва фуқаролик жамиятининг бошқа институтлари (ФБЖИ) билан мамлакатни ижтимоий-иқтисодий ривожлантириш дастурларини, тармоқ, ҳудудий дастурларни, шунингдек норматив-ҳуқуқий ҳужжатларни ҳамда фуқароларнинг ҳуқуқлари ва қонуний манфаатларига дахлдор бўлган бошқа қарорларни ишлаб чиқиш ҳамда амалга ошириш борасидаги ҳамкорлигидир.

Давлат органлари, ННТлар ва ФЖБИлари ижтимоий шериклик субъектлари бўлиб ҳисобланади”.

You helped this information? Yes No

Rasmiy ravishda

Foydali resurslar